Zihinsel modeller liderliği geliştirir, ama nasıl?

İyi liderler vardır. Bir de mükemmel liderler…

Hepimiz biliyoruz ki yöneticiler işe gelmeli, bir ekip yönetmeli ve kararlar almalıdır. Ancak liderlik bundan çok daha fazlasıdır. Liderler, stresli durumları yönetmeli, belirsizlikleri çözmeli ve sonuçlar elde etmeli – tüm bunları yaparken ekiplerine ihtiyaç duydukları desteği ve gelişimi sağlamalıdır.

McKinsey’nin 2019 yılında yaptığı bir araştırmaya göre, yüksek performanslı liderlere sahip şirketler, ortalama üstü finansal performans gösterme olasılığı 1.9 kat daha yüksektir. Ancak acı gerçek şu ki, birçok lider yüksek baskı altındaki durumlarda zorlanıyor. Harvard Business Review’ın bir anketine göre, yöneticilerin %87’si karar verme yorgunluğu yaşadıklarını kabul ediyor.

Dolayısıyla, iyi liderler ile mükemmel liderler arasındaki temel fark, nasıl düşündükleridir. İşte zihinsel modeller burada devreye giriyor. Zihinsel modeller liderliği geliştirir çünkü bunlar, liderlerin sorunlara yaklaşma ve karar verme şekillerini şekillendirmede kullanabilecekleri güçlü araçlardır.

Dünya genelinde yapılan araştırmalar, zihinsel modellerin sadece iş dünyasında değil, askeri strateji, bilim ve eğitim gibi alanlarda da liderlerin başarısını önemli ölçüde etkilediğini gösteriyor. Örneğin, Dünya Ekonomik Forumu’nun 2023 raporuna göre, karmaşık düşünme becerilerine sahip liderler, öngörülemeyen krizleri %40 daha etkili yönetebiliyor ve ekiplerini %35 daha iyi motive edebiliyor.

Bu yazıda, liderliğinizi iyiden mükemmele taşıyacak beş zihinsel modeli paylaşacağım. Bunlar, dünyanın en başarılı liderlerinin kaosu çözmek, netlikle liderlik etmek ve sonuçlar elde etmek için kullandığı araçlardır.

1. İlk İlkeler Düşüncesi: Karmaşık Sorunları Temel Yapı Taşlarına Ayırma Sanatı

Şu anda bir lider olarak karşılaştığınız en büyük sorun nedir? Karmaşık katmanları olan, sizi bunaltan bir şey mi?

Çoğu problem karmaşık görünebilir, ancak onları çözmenin sırrı, en temel unsurlarına ayırmaktır. İşte İlk İlkeler Düşüncesi tam da burada devreye giriyor.

İlk İlkeler Düşüncesi, bir sorun veya zorluğu temel parçalarına ayırmakla ilgilidir. “Bu sorunu nasıl çözerim?” diye sormak yerine, “Bu sorun gerçekte neden oluşuyor?” diye sormanız gerekir.

Elon Musk’ın ünlü bir şekilde bu zihinsel modeli uygulayarak roketlerin maliyetini sorguladığını ve sonunda SpaceX’in kurulmasına yol açtığını biliyor muydunuz? Roketlerin “her zaman pahalı olduğu için” pahalı olduğunu kabul etmek yerine, “Bir roketin temel bileşenleri nelerdir ve bunları nasıl daha ucuza mal edebiliriz?” diye sordu.

Bu yaklaşım, sadece teknoloji dünyasında değil, her sektörde devrim yaratabilir. Örneğin, Toyota’nın üretim sistemini geliştiren Taiichi Ohno, üretim süreçlerini en temel bileşenlerine ayırarak “Yalın Üretim” konseptini geliştirdi. Bu düşünce sistemi, sadece Toyota’yı değil, tüm otomotiv endüstrisini değiştirdi.

İlk İlkeler Düşüncesi’ni uygulamak için, ekibinize sorular sorarak başlayın: “Bunu neden bu şekilde yapıyoruz?”, “Bu sürecin temel amacı nedir?”, “Eğer sıfırdan başlasaydık, bunu nasıl tasarlardık?” Bu sorular, yıllardır süregelen varsayımları sorgulayarak yenilikçi çözümler bulmanıza yardımcı olacaktır.

2. Tersine Düşünme: Başarısızlık Senaryolarını Öngörerek Daha Güçlü Stratejiler Geliştirme

İnsanlar olarak, genellikle enerjimizi yapmamız gereken şeylere yönlendirmeye motive oluruz.

Hiç durup ne yapmamamız gerektiğini düşündünüz mü? Liderler için bu yaygın bir tuzaktır – başarıya o kadar çok odaklanırız ki, potansiyel tuzakları göremeyiz. İşte Tersine Düşünme burada devreye giriyor.

Tersine Düşünme, geriye doğru düşünme fikridir. “Başarıya nasıl ulaşırız?” diye sormak yerine, “Başarısızlıktan nasıl kaçınırız?” diye sorarsınız.

Bu zihinsel model, sizi olası riskleri ve tehditleri önceden görmeye zorlar, böylece başlamadan önce bu engelleri aşmak için planlar yapabilirsiniz. Charlie Munger bu modelin büyük bir savunucusudur. Genellikle “Nerede öleceğimi bilmek istiyorum ki, oraya hiç gitmeyeyim” der.

Tersine Düşünme’nin gücü, birçok başarılı şirketin risk yönetimi stratejilerinde görülebilir. Örneğin, Amazon’un her yeni ürün lansmanı öncesinde gerçekleştirdiği “Başarısızlık Senaryoları Çalıştayları”, potansiyel hataları önceden tespit etmelerini ve bunlara karşı önlem almalarını sağlar. Bu yaklaşım, Amazon’un sürekli yenilik yapabilmesine rağmen inanılmaz derecede güvenilir kalmasını sağlamıştır.

Tersine Düşünme’yi uygulamak için, bir sonraki büyük projenize başlamadan önce ekibinizle bir araya gelerek “Bu projeyi mahvedecek en olası 5 şey nedir?” diye sorun. Bu egzersiz, genellikle standart planlama süreçlerinde gözden kaçan savunmasızlıkları ortaya çıkaracaktır.

3. Harita Bölge Değildir: Stratejik Esnekliğin Değişen Koşullar Karşısındaki Önemi

Takıntılı bir planlamacı oldum her zaman. Her şey için bir planım olmalı: iş günümü yönetmekten, bir tatile veya markete kısa bir yolculuğa kadar. Ve işler ters giderse veya planımı uygulayamazsam, bu beni mutsuz eder. Sonuçta, en iyi plan benimkiydi ve işe yaraması gerekiyordu, değil mi?

İşte mesele şu: bir strateji belirlemiş olmam, bunun doğru olduğu anlamına gelmez. İşte “Harita Bölge Değildir” zihinsel modeli burada devreye giriyor.

Bu zihinsel model, algınız (harita) ile gerçeklik (bölge) arasındaki boşluğu vurgular. Stratejiniz ne kadar iyi planlanmış olursa olsun, bunun sadece gerçekliğin bir yaklaşımı olduğunu hatırlatır.

Şeyler değişir. Yeni bilgiler gelir. Güçler farklıdır. İnsanlar farklıdır. Geçen yıl işe yarayan bir strateji, bu yıl işe yaramayabilir.

Harvard Business Review’ın bir çalışmasına göre, stratejik girişimlerin %70’i kötü uygulama ve uyum sağlama eksikliği nedeniyle başarısız oluyor. İlk planlarına çok sıkı bağlı kalan liderler, genellikle değişim yapmak veya geliştirmek için fırsatları kaçırırlar.

“Harita”nızın mükemmel olmadığını kabul etmeli, esnek kalmalı ve değişime açık olmalısınız. Bu yaklaşım, Netflix’in DVD kiralama hizmetinden dünya çapında bir dijital içerik platformuna dönüşmesini sağlayan temel stratejidir. CEO Reed Hastings, “Harita değişirse, biz de değişmeliyiz” felsefesiyle hareket ederek, şirketin sürekli evrim geçirmesini sağlamıştır.

Harita Bölge Değildir modelini uygulamak için, düzenli olarak stratejinizi gözden geçirin ve kendinize şu soruları sorun: “Son kontrolümüzden bu yana ne değişti?”, “Yeni veriler bize ne söylüyor?”, “Varsayımlarımız hâlâ geçerli mi?” Bu sorular, stratejinizi gerçekliğe uygun şekilde güncellerken size rehberlik edecektir.

4. Occam’ın Usturası: Karmaşık Problemleri Basitleştirerek Daha Etkili Karar Verme

Çoğumuz mükemmeliyetçiyiz. Ben de dahil.

Genellikle kararları aşırı karmaşık hale getirme eğilimindeyim. Singapur’da bir mülk satın alma kararı vermemiz gerektiğinde, bulabildiğim tüm verileri içeren ayrıntılı bir elektronik tablo oluşturduğumu hatırlıyorum. Elektronik tablolarımı eşime gururla sunduğumda, şöyle bir baktı ve “Sadece içinde yaşayacak bir eve ihtiyacımız var” dedi. Bir daha o elektronik tabloya bakmadım.

Bir lider olarak, her açıyı göz önünde bulundurmaya çalışarak karar vermeden önce çok fazla ayrıntıya takılmak kolaydır. Ancak bazen en basit çözüm en iyisidir. İşte Occam’ın Usturası burada devreye giriyor.

Occam’ın Usturası, en basit açıklama veya çözümün genellikle doğru olduğu fikridir. Liderleri gereksiz karmaşıklığı aşmaya ve en doğrudan yaklaşıma veya çözüme odaklanmaya teşvik eder. Aslında, Bain & Company’nin araştırması, karar verme süreçlerini basitleştiren işletmelerin rakiplerinden %12 daha fazla performans gösterme olasılığının olduğunu gösteriyor.

Bu prensip, Steve Jobs’un başarısının altında yatan temel faktörlerden biriydi. Apple’ın kurucusu, “Basitlik en üst düzeyde sofistikasyondur” diyerek, karmaşık teknolojileri sezgisel ve kullanımı kolay ürünlere dönüştürdü. Bu yaklaşım, Apple’ın pazar değerini bir trilyonun üzerine çıkarmasına yardımcı oldu.

Occam’ın Usturası’nı uygulamak için, her karmaşık kararla karşılaştığınızda kendinize şu soruyu sorun: “İstediğim sonuca ulaşmanın en basit, en doğrudan yolu nedir?” Örneğin, ekibinizin düşük verimlilikle mücadele ettiğini düşünüyorsanız, yeni süreçler oluşturmak veya daha fazla personel almak yerine, ekibinizle daha düzenli toplantılar yaparak onların karar vermelerine yardımcı olmak daha etkili olabilir.

5. Pareto Prensibi: Yüksek Etki Yaratacak Öncelikli Aktivitelere Odaklanma Sanatı

Tonlarca iş yaptığınız, ancak günün sonunda hala çok şey başaramadığınızı hissettiğiniz günleriniz oldu mu?

Bu, çoğu durumda, çabalarınızın yalnızca küçük bir yüzdesinin sonuçlarınızın çoğunu sağladığı içindir. Bu, Pareto Prensibi’nin özüdür ve 80/20 kuralı olarak da bilinir.

Pareto Prensibi, sonuçların %80’inin çabaların %20’sinden geldiğini belirtir. Liderlikte bu, sadece bir avuç eyleminizin – “hayati az şeyinizin” – en büyük etkiyi yarattığı, gerisinin ise sadece gürültü olabileceği anlamına gelir.

Harvard Business School’un bir çalışmasına göre, zaman yönetimi liderler için en büyük zorluklardan biridir ve birçoğu zamanlarının %41’ini değer yaratmayan görevlere harcıyor. Gerçekten önemli olan %20’ye odaklanarak, düşük değerli görevlerle kendinizi tüketmeden etkilerinizi en üst düzeye çıkarabilirsiniz.

Bu prensibin en başarılı uygulayıcılarından biri, Microsoft’un kurucusu Bill Gates’tir. Gates, “Zamanımı ve enerjimi en yüksek getiriyi sağlayacak alanlara odaklamaya çalışıyorum” diyerek, şirketini yönetirken her zaman en stratejik kararlara ve en önemli müşterilere öncelik vermiştir.

Pareto Prensibi’ni uygulamak için, günlük görevlerinizi düşünün. Hangilerinin en çok sonuç verdiğini belirleyin ve zamanınızı buna göre ayarlayın. Örneğin, bir satış ekibi yönetiyorsanız, muhtemelen müşterilerinizin %20’si gelirinizin %80’ini oluşturuyordur. Çabalarınızı ince bir şekilde dağıtmak yerine, bu yüksek etkili müşterileri beslemek için zaman ayırın.

6. Değişen Dünyada Zihinsel Modellerin Artan Önemi

Günümüzün hızla değişen iş dünyasında, zihinsel modeller her zamankinden daha önemli hale geldi. Yapay zeka, iklim değişikliği, jeopolitik gerilimler ve salgın hastalıklar gibi faktörler, liderlerin hiç olmadığı kadar karmaşık, belirsiz ve dinamik ortamlarda karar vermelerini gerektiriyor.

Dünya Ekonomik Forumu’nun “Geleceğin İşleri” raporuna göre, 2026 yılına kadar en değerli yönetim becerilerinin başında “karmaşık problem çözme” ve “sistemsel düşünme” geliyor. Bu beceriler, tam da bu yazıda anlattığımız zihinsel modellerin temelini oluşturuyor.

Japonya’nın en uzun süre hizmet veren CEO’larından biri olan Kazuo Inamori, “Başarılı bir lider, karmaşık gerçekleri basit, anlaşılır modellerle açıklayabilendir” diyerek, zihinsel modellerin önemini vurgulamıştır. Inamori, bu yaklaşımı kullanarak, hem Kyocera’yı hem de KDDI’yi dünya çapında başarılı şirketlere dönüştürmüştür.

7. Zihinsel Modelleri Günlük Liderliğinize Entegre Etme

Zihinsel modelleri öğrenmek yeterli değildir; onları düzenli olarak uygulamanız ve günlük liderlik pratiğinizin bir parçası haline getirmeniz gerekir. Bunu yapmak için, aşağıdaki adımları izleyebilirsiniz:

1. Günlük Düşünme Rutini Oluşturun: Her gün 15-20 dakika ayırarak, karşılaştığınız zorlukları farklı zihinsel modeller kullanarak analiz edin.
2. Ekibinizle Paylaşın: Bu zihinsel modelleri ekibinizle paylaşın ve onları da kullanmaya teşvik edin. Böylece, ortak bir düşünme dili oluşturabilirsiniz.
3. Geribildirim Döngüleri Oluşturun: Hangi zihinsel modellerin hangi durumlarda en iyi sonuçları verdiğini düzenli olarak değerlendirin.
4. Yeni Modeller Keşfedin: Sürekli olarak yeni zihinsel modeller öğrenin ve bunları araç kutunuza ekleyin.

Ray Dalio, dünya çapında başarılı bir yatırımcı ve Bridgewater Associates’in kurucusu, “Prensipleri” kitabında bu yaklaşımı “Düşünce Algoritmaları” olarak adlandırır ve başarısının büyük bir kısmını bu zihinsel modelleri sistematik olarak uygulamasına bağlar.

Sonuç

Mükemmel liderler, kararlarını yönlendirmek için zihinsel modeller kullanırlar. Bu modelleri karmaşıklığı azaltmak ve etkili kararlar vermek için kullanırlar.

Zihinsel modeller liderliği geliştirir ve bu beş model, başarılı liderlerin düşünce araç kutusunda olması gereken temel araçlardır. Bunları kullanarak, karmaşık sorunları basit parçalara ayırabilir, başarısızlık noktalarını önceden görebilir, değişen koşullara uyum sağlayabilir, karar verme süreçlerinizi basitleştirebilir ve en önemli görevlere odaklanabilirsiniz.

Bugün liderliğinizi bir üst seviyeye taşımak için hangi zihinsel modeli kullanmaya başlayacaksınız? Unutmayın, zihinsel modeller liderliği geliştirir ve sizin de liderlik yolculuğunuzda bu araçları kullanmanız, iyi bir liderden mükemmel bir lidere dönüşmenize yardımcı olacaktır.

Liderlik, sadece ne yaptığınız değil, nasıl düşündüğünüzle ilgilidir. Einstein’ın dediği gibi, “Sorunları yarattığımız aynı düşünce düzeyinde çözemeyiz.” İşte zihinsel modeller, düşünce düzeyinizi yükseltmenize ve böylece daha önce imkansız görünen sorunları çözmenize olanak tanır.

Diğer Kişisel Gelişim yazılarım için BURAYA lütfen

Güzel bir video olduğu için bunuda paylaşmak isterim.

Son bir cümle ” Zihinsel modeller liderliği geliştirir. ” Bunu asla unutmayalım. 🙂